Improviseren als nuttige vaardigheid (in plaats van noodoplossing)

“We hebben de hele crisis moeten improviseren”, zei minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid) onlangs in een interview. Premier Rutte bedoelde min of meer hetzelfde toen hij tijdens een persconferentie zei: “We varen op zicht”. En laatst viel mijn oog op de krantenkop “Partijen hekelen improvisatie De Jonge”. In al deze gevallen lijkt improviseren te staan voor willekeur en zwabberbeleid of dient het als excuus daarvoor. Een noodgreep dus, terwijl dat helemaal niet hoeft. Wie positief staat tegenover improviseren en zorgt dat hij is voorbereid op het onvoorziene, staat sterker. Vooral in crisistijd. 

Een crisis zoals de corona-pandemie zorgt voor onvoorziene omstandigheden en stelt de hele maatschappij voor problemen waarvoor geen pasklare oplossing voor handen is. Dat is extra lastig in een land als Nederland, dat aan elkaar hangt van richtlijnen, protocollen en draaiboeken. Pas als die niet voldoen, is er als uiterste redmiddel de improvisatie, zo is vaak de gedachte. Ten onrechte wat mij betreft. 

Niet lukraak (wel raak)

Als maker van geïmproviseerd theater en improvisatietrainer weet ik uit ervaring dat improviseren een vaardigheid is die je kunt ontwikkelen en trainen. Dat het niet betekent dat je als laatste toevluchtsoord lukraak maar wat doet en je dat vervolgens als excuus gebruikt voor de fouten die je maakt en waar anderen je op afrekenen. Improviseren betekent dat je er op bentvoorbereid dat je niet (helemaal) bent voorbereid. Klinkt vaag? Zie het zo: een acteur die halverwege een stuk zijn tekst kwijtraakt heeft het moeilijker dan een acteur die het podium op is gestapt en weet dat hij gaat improviseren. Hij kan zijn tekst niet kwijtraken, want hij heeft (nog) geen tekst. Wat hij op dat moment besluit te zeggen, dat is de tekst. Zijn tegenspelers raken daarvan niet van in de war. Ze weten: ik moet luisteren, incasseren en reageren. En wat die reactie ook is: het hoort bij het stuk. Is dat stuk foutloos en perfect? Nee. Maar laten we eerlijk zijn: een uitgeschreven en gerepeteerd stuk is dat ook vrijwel nooit. 

100 procent informatie

De realiteit – of zo u wilt: het leven – houdt zich nooit aan welk script dan ook. Een crisissituatie verhoogt alleen de druk en neemt de illusie weg dat we de controlehebben. Dat we over informatie beschikken en met zekerheid kunnen inschatten wat de gevolgenvan onze maatregelen zijn. Premier Rutte maakte dat misverstand duidelijk toen hij tijdens eenpersconferentie zei: “In crises als deze moet je met 50 procent van de kennis 100 procent van debesluiten nemen.” Daarmee gaat hij voorbij aan het feit dat we nooit 100 procent van de kennishebben en we toch voortdurend besluiten nemen. 

Vaardigheden

Het scheelt enorm als je voorbereid bent op het onvoorbereide. Dat neemt stress en paniek weg enzorgt voor de rust om je te richten op de vaardigheden die je in staat stellen te improviseren. Zoals luisteren naar anderen (maar dan ook echt), de situatie zien zoals die is (en niet zoals die zou moeten zijn) en daarnaar handelen . En – misschien wel de moeilijkste – fouten durven maken en die vervolgens niet wegmoffelen of vergoelijken. Dat laatste vergt ook wat van anderen (in theatertermen: de tegenspeler). Van hen worden dezelfde vaardigheden verwacht. Natuurlijk is een kritische blik op bestuurders belangrijk en ik begrijp heel goed dat de nood en frustratie soms hoog oplopen. Maar als iedereen alleen maar bezig is om gehoord te worden, blijft er niemand meer over om te luisteren. 

Omarmen

Voor iedere geoefende improvisator zijn bovengenoemde vaardigheden (en andere) gesneden koek. Natuurlijk zijn de keuzes van beleidsmakers vele malen ingrijpender dan die van een theatermaker. Het gaat soms letterlijk om leven of dood. Maar waar het op neerkomt is dit: improviseren is een belangrijke groepsvaardigheid. Het is tijd om als samenleving die vaardigheid te omarmen en te ontwikkelen. Want elke dag zit vol onvoorziene omstandigheden en daar kun je maar beter op voorbereid zijn.

Deze blog verscheen eerder op Bliksemfles.